Sonradan Kontrolün Mevzuat Dayanağı, Tanımı ve Amacı

27.10.2008 tarih ve 27037 sayılı resmî gazetede yayımlanan “Sonradan Kontrol ve Riskli İşlemlerin Kontrolü Yönetmeliği” ile sonradan kontrol süreci ile tanışmış olduk. Sonradan kontrol, ticaret müfettişlerince gümrüklerdeki muayene ve denetimlere alternatif olarak firma tesislerinde beyannamelerin yanı sıra muhasebe verileri ve stok kayıtları gibi firma ERP kayıtlarının da incelenmek suretiyle gerçekleştirilmektedir. Sonradan kontrol, gümrük işlemleri sırasında beyan edilen bilgilerin doğruluğunu ve ilgili mevzuata uygunluğunu tespit etmek için eşyanın ithalat, ihracat ve ticari işlemlerine ilişkin ticari belgelerin daha sonra denetlenmesidir. Bu denetim, gümrük idarelerinin işlemleri daha etkin yönetmesini ve uluslararası ticaretin kolaylaştırılmasını amaçlamaktadır. Ayrıca, usulsüzlüklerin tespiti, vergi adaletinin sağlanması ve kayıt dışılığın önlenmesi gibi önemli hedeflere de hizmet etmektedir.

Yönetmeliğin temel amacı, riskli işlemler ve beyanların doğruluğunu denetlemek ve bu süreçlerin usulüne uygun şekilde yürütülüp yürütülmediğini tespit etmektir. Bu kapsamda, gümrük işlemlerine doğrudan veya dolaylı olarak dahil olan kişilere ait iş yerlerinde sonradan kontrol faaliyetleri gerçekleştirilir.

Sonradan kontrol, yalnızca beyan sahiplerini değil, aynı zamanda ticari belge ve verileri elinde bulunduran üçüncü şahısları da kapsamaktadır.

Sonradan Kontrol Sürecinin İşleyişi

Sonradan kontrol, Ticaret Bakanlığı müfettişleri tarafından yapılır. Denetim süreci, “planlı” veya “plan dışı” olacak şekilde gerçekleştirilebilir.

Yönetmelikte belirtilen risk kriterleri ışığında, Gümrükler Genel Müdürlüğü, riskli kişi veya işlemleri tespit eder ve yıllık kontrol planları hazırlar. Bu planlar, Bakanlık onayıyla yürürlüğe girer. Kontrolü yapacak müfettiş, denetime başlamadan en az 10 gün önce ilgili kişiye bildirim yapar.

Ancak, kontrolün amacını tehlikeye düşürecek durumlarda önceden tebligat yapılmayabilir. Denetim sırasında, beyan edilen bilgilerin doğruluğu ve işlemlerin usule uygunluğu ticari belgeler ve kayıtlar üzerinden kontrol edilir. Müfettişler, kontrol mahallinde bulunan işyerlerinde her türlü belgeye erişim yetkisine sahip olduğu bilinmelidir. Denetim sonucunda, tespit edilen hususlar ilgili kişiye yazılı olarak bildirilir. İhtilafların çözümüne yönelik nihai görüşmeler yapılır ve sonuçlar bir tutanakla kayıt altına alınır.

Sonradan kontrolde iş akış şeması şöyledir:

Sonradan Kontrolün Hukuki Çerçevesi

Sonradan kontrol sırasında, sadece Gümrük Kanunu açısından bir kontrol yapılmayacak olup, ilgili diğer mevzuat hükümleri doğrultusunda hareket edilir. Denetim esnasında suç teşkil eden fiillerin tespiti halinde,

• -5607sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu,
• -5237sayılı Türk Ceza Kanunu,
• -5271sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu

Hükümleri uyarınca, eşya, bilgi, belge ve veriler için el koyma dâhil gerekli tedbirler alınabilir.

Bu genel çerçeve dışında sonradan kontrolde dikkat edilmesi gereken hususlara da  göz atmakta yarar var.

Sonradan kontrol kapsamında risk analizleri sonrasında denetime tabi tutulacak firma belirlendikten sonra durum KEP adresine gelen bir talep yazısı ile firmaya bildirilir. Yazıda, denetimin kapsamı, incelenecek beyanname listesi (duruma göre tüm beyannamelerinde hazır olması talep edilebilir), denetimin hangi dönemleri kapsadığı, muhasebe kayıtları gibi talepler bildirilir. Genellikle muhasebe verileri denetim fiziksel olarak başlamadan e-posta veya harici bir bellek vasıtasıyla denetlenecek firmadan talep edilerek müfettiş tarafından gerekli ön hazırlık yapılır.

Firma denetimi sırasında denetim kapsamında incelenecek olan beyannamelerle ilgili şu belgelerin talep edileceği hususu göz önünde bulundurulmalıdır:

Gümrük Belgeleri:

1) İthalat faturası, navlun faturası ve sigorta poliçeleri,

2) Konşimentolar, taşıma belgeleri,

3) Yükleme, boşaltma ve hamaliye giderlerine ilişkin belgeler,

4) Ardiye, ambar ve depolama gibi giderlere ilişkin faturalar ile demuraj faturaları,

5) Serbest bölge giriş-çıkış fon ödemelerine ilişkin dekontlar, konteyner nezaret ücreti gibi masraflara ilişkin belgeler,

6) Gümrükte ödenen fazla mesai ve yolluk giderlerine ilişkin makbuz ve belgeler ile gümrük vergileri ödemelerine ilişkin vezne alındıları,

7) Gümrük idaresinden gönderilen ceza kararları ve ekleri ile söz konusu kararlara ilişkin olarak şirketinizin yaptığı ödeme veya itirazlar başta olmak üzere, diğer bilgi ve belgeler,

8) Tahlil ve ekspertiz hizmeti faturaları,

9) Kıymet bildirim formu,

10) Her bir ithalat bazında yukarıda yer alanlar dışında kalan diğer giderlere ilişkin belgeler,

11) Varsa Dâhilde İşleme İzin Belgeleri ve Taahhüt Kapatma Yazıları,

12) Varsa ithalata dair satış sözleşmeleri ve tercümeleri,

13) Yapılan ithalatla dair ödeme belgeleri (Akreditif dosyaları, banka transfer yazı/dekontları, swift mesaj dökümleri).

Yukarıda sayılan belgelerin asılları asıllarının bulunmaması durumunda bir örneklerinin tam takım halinde hazırlanması istenmektedir.

Sonradan kontrollerde, sadece gümrük beyannamelerini içeren denetim yapılmamakta muhasebe verilerinin de incelenebilmektedir. Firmanın durumuna göre değişiklik göstermekle birlikte, genellikle aşağıda sayılan muhasebe verileri sonradan kontrol denetimi kapsamında firmalardan talep edilmektedir:

Muhasebe Verileri:

1) Alt hesaplar bazında ayrıntılı mizan dökümleri,

2) Muhasebe kayıtlarına göre 102, 150, 151, 152, 153, 159, 320, 321 no.lu hesapların ve 7’li Gider Hesaplarının muavin dökümleri,

3) Varsa Royalti-Lisans ve Distribütörlük Anlaşmalarının tercümeleri,

4) 102 Bankalar Hesabından yurtdışına yapılan tüm para transferleri,

5) Damga Vergisi Defteri,

6) Kurumlar Vergisi Beyannamesi, (Sadece Transfer Fiyatlandırması Raporu Sayfası).

Denilebilir ki bir gümrük denetiminde neden muhasebe verileri talep edilmektedir? 

Bilindiği üzere, gümrük vergileri genellikle advolarem yani kıymet üzerinden hesaplanmaktadır. Bu nedenle ithal edilen eşyanın gümrük kıymetinin doğru bir şekilde hesaplanması büyük önem taşımaktadır. Yukarıda istenilen muhasebe verilerinden ithal edilen eşyanın gümrük kıymetine dahil olması gereken ancak bir sebeple dahil edilmemiş herhangi bir kıymet unsurunun varlığı denetlenmektedir. Yanı sıra, gümrük kıymetine girmese bile beyannamenin KDV matrahına girmesi gereken ancak matraha dahil edilmemiş unsurlar incelenerek eksik tahsil edilmiş vergilerin tahsili sağlanmaktadır. Unutulmaması gereken husus, denetim kapsamında olası bir eksikliğin tespiti durumunda Gümrük Kanunu’nun 234 üncü maddesi uyarınca eksik alınan vergilerin yanı sıra bu vergilerin üç katı tutarında kesilecek para cezalarına da muhatap olunacağı gerçeğidir.

Sonradan kontrole tabi tutulacak firmalar açısından, bu denetimlere hazırlıklı olmak ve gümrük işlemleri ile muhasebe kayıtlarını tam ve eksiksiz tutmak, olası risklerin ve cezaların önlenmesi açısından kritik önem taşımaktadır. “Smart Inspector” şirketi ön hazırlık olarak tıpkı bir Müfettiş denetimi gibi Rehberlik ve Teftiş Başkanlığının talep ettiği tüm kontrol başlıklarında inceleme yapmakta  ve firmanızın sonradan kontrole tam hazır olması sağlamaktadır. Böylelikle, hem eksiklikler zamanında tamamlanarak tekrarı önlenmekte hem de Gümrük Kanunu’nunda öngörülen “kendini ihbar” yöntemi kullanılarak cezaların sadece %10 oranında ödenmesine olanak sağlanmaktadır.

İbrahim Halil EKTİRİCİ

Denetim Müdürü

Gümrük Müşaviri